بررسی فرضیه های مختلف در زمینه ریشه تاریخی نژاد قشقایی بخش اول:

بررسی فرضیه های مختلف در زمینه ریشه تاریخی نژاد قشقایی بخش اول:

در مورد وجه تسمیه قشقایی تا کنون نظرات مختلفی ارائه شده است،با آن که برخی بی پایه واساس می­باشد امابعضی نیز قابل توجه وتامل برانگیز است.لیکن هیچ یک از این نظریه ­ها به اثبات نرسیده است.

?فرضیه قاچ قایی یا قاچماگ:
برخی معتقدند که کلمه قشقایی از دو واژه­ی قاچ قایی (حسینی فسایی،۱۳۴۰وکیهان ۱۳۱۰)به معنی گریخته واز مصدر ترکی قچمک یعنی فرار کردن در ترکی آغوز،کاشماک در ترکی استانبولی وقاشماک در ترکی آذری وباکویی است(طالبی ۱۹۳۳)که در فارسی به قاشقا وقشقا تبدیل شده وبا پیوند یای نسبت فارسی به صورت قشقایی درآمده است.میرزا حسن فسایی صاحب فارسنامه ناصری درباره نام قشقایی معتقد است که : ” کلمه ریشه ای این نام واژه تُرکی ” قاچ قایی ” به معنای گریخته بوده است . و در این باره چنین می نویسد : چون ” ایل خَلَج ” از اراضی ممالک ” روم ” به خاک عَراقِ عَجَم آمدند ، گروهی از آنها فرار کرده در مملکت فارس توقف نمودند و مردمان خَلَج این گروه را ” قاچ قایی ” گفتند . یعنی گریخته و بعد از تغییراتِ لفظی قشقایی شد .

این نظر را نمی­توان پذیزفت،زیرا اگر قشقایی تحریف تلفظ نادرستی ازقاچماق محسوب شود چنین به نظر می­رسد که در تغییرات لغوی کلمه قاچماقی برای ترک زبانان ساده تر است ودلیلی ندارد که غلط تلفظ شود(روحانی ۱۳۷۱).ازسوی دیگر فرار از معرکه­ها از صفات ناپسندی است که در بین قشقایی­ها نکوهیده وحاکی از بزذلی وناتوانی است.مشکل می­توان گفت که ایل این صفت مذموم را به عنوان اسم برای خود پذیرفته باشد،واگر بر فرض چنین بوده،در دوره اقتدار ایل امکان تغییر آن وجود داشته است وقطعا ایلخانی­های مقتدری چون جانی خان قادر بوده اند تا نام نامطلوب را تغییر دهند.

?نظریه قشقایی به عنوان گروهی از ترکمانان:

میرزا جعفر خورموجی ملقب به ” حقایق نگار ” در کتاب حقایق الاخبار خود ذیل وقایع سال ۱۲۶۷ هجری قمری چنین می نویسد : وجه تسمیه ایشان به قشقایی آنچه از آثار و سیر ظاهر و آشکار میشود این است که این طایفه از ترکمانان ” دشت قُبچاق ” بوده و با ” اتابکان سُلغُری ” به این مرز و بوم به اتفاق آمده اند ، چون از تیره ” طایفه یَموت ” که مسمی به ” قشقه ” میباشند لهذا به قشقایی مسمی شدند.

در رد این نظریه باید گفت از آنجا که هیچ تشابهی میان آداب و رسوم لهجه­ی قشقایی­ها وترکمن­ها دیده نمی­شود،بعید است که بتوان این اندیشه را پذیرفت.نظریه­ی کاملا بی اساس نیز توسط برخی نیز مطرح شده است که کلمه­ی قشقایی را از دو جزو(قاش)و(قایی)می­دانند کهجزو نخستین به معنای ناصیه،پیشانی،پیشقراول،پیشتازو پیشرو،و (قایی)یکی از طایفه­های ۲۴گانه اغوز است(محمد زاده،۱۳۷۷).در منابع موجود درباره­ی طایفه­­های اغوز هیچ اشاره­ای به این موضوع نشده است واز آن گذشته تیره­هایی از اغوز ازجمله بیگدلی وایگدر امروز در ایل قشقایی وجود دارند که به نام خوانده می­شوند.در صورتی که این نظریه قرین به صحت بوددلیلی نداشت نام طایفه قایی به قشقایی تبدیل شود.
ادام
بررسی فرضیه های مختلف در زمینه ریشه تاریخی نژاد قشقایی بخش دوم:

?ظریه قشقایی ها بعنوان نژادی از سلسله آق قویونلوها:

ناصرخان قشقایی رئیس ایل قشقایی درباره تاریخچه ایل گفته است «اسناد کتبی در دست نداریم ، اما آنچه سینه به سینه به ما رسیده است ، اینکه اجداد ما به دنبال ” چنگیزخان ” که در سایه جنگهای خویش لقب جهانگشای گرفت و فرمانفرمای آسیا شد آمده اند . ابتداء در دامنه های ” جبال قفقاز ” استقرار یافتند. اما اندکی بعد به حوالی اردبیل، نقل مکان کردند. از نژاد تُرکند و از اولاد طایفه ” آق قوینلو ” یعنی صاحبان گوسفندان سفید . تنها ایلی که توانست سپاه ” تیمور ” را بشکند ، همین ایل بود ..

?نظریه «قشقایی به معنی سواران دارای اسبان پیشانی سفید»:

گروهی از مورخان و زبان­شناسان واژه قشقه(غنی،۱۳۶۱)را به معنی اسب یا حیوان پیشانی سفید یا خالی که در پیشانی حیوانی مثل اسب،گوسفند و بز وجود دارد،می­دانند.طرفداران این نظریه بر این باورند که سواران قشقایی اسبان پیشانی سفید خود را خوش یمن می­دانستند و معتقد بودند که فتح وپیروزی به ارمغان می­آورد،به همین سبب آن­ها به(قاشقا آتلی لار)قشقه سواران معروف شدند و به تدریج از ترکیب دو واژه قشقه و آتلی و کلمه­ی قشقالو یا قشقالی وکم کم پسوند ترکی(لی) و (لو) به یای نسبت در فارسی تبدیل شد و به این ترتیب واژه­ی قشقایی به وجود آمد.[قاشقاآتلی،  قاشقاتلی، قاشقالی ،قاشقایی، قشقایی]

تعبیر دوم از مستشرق روس «واسیلی ولادیمروویچ بارتولد» است که در جلد چهارم دایره المعارف اسلامی در مورد کلمه قشقائی چنین نوسته است: ” مکان اصلی قشقائی ها نا معلوم است. در زبان ترکی غربی کلمه قاشقا به معنای خال سفید در پیشانی حیوانات مانند اسب و گوسفند و گاو و امثال آن است . همچنین این لغت به معنی پهلوان پر دل و جرات و نترس می باشد. شاید کلمه قشقائی مشتقی از این کلمه باشد به خصوص اسب پیشانی سفید. بنا بر این مشکل است که ماخذ این کلمه از کاشمر یا قاچقائی را قبول کرد.”

در کتاب «سلطان کوهستان ها» از قول ملک منصور قشقائی آخرین ایل بیگی ایل قشقائی چنین نقل شده  است . ” ما ترک زبان و از نژاد ترکان هستیم. برخی میگویند ما از اعقاب ترکان غز هستیم و برخی میگویند ، نام ما از “قاشقا” گرفته شده است که به معنی اسب پیشانی سفید گفته می شود. پاره ای میگویند این کلمه از “کاشغر” گرفته شده است”.
ادامه دارد …

شیوا بختیاری